HASANPAŞA GAZHANESİ

Anadolu yakasının aydınlatma ihtiyacı, öncelikli olarak Sultan Abdülaziz tarafından yaptırılan Beylerbeyi Sarayı’nın “modern ölçülerde” aydınlatılabilmesi için kurulan Kuzguncuk Gazhanesi ile karşılandı. 1865 yılında inşa edilen bu gazhane, zamanla çevreye hizmette yetersiz kalınca bölgede ortaya çıkan gaz talebini karşılamak üzere Kadıköy Kurbağalıdere’de, bugünkü̈ Hasanpaşa Gazhanesi’nin yapılması kararlaştırıldı.

Anadolu yakasının ikinci, İstanbul’un ise son gazhanesi olarak 1891’de kapılarını açan Hasanpaşa Gazhanesi’nin imtiyaz hakkı, aynı yıl taraflar arasında imzalanan bir anlaşmayla 50 yıl için Parisli sanayici Charles George’a verildi. Bu anlaşmaya göre Kadıköy ve Üsküdar ile Anadolu sahilinden Sekizinci Daire-i Belediye (Beykoz) hududuna kadar olan bölgenin aydınlatma ve ısıtma ihtiyacı, maden kömüründen elde edilen gazla sağlanacaktı.

1892 yılında fiilen hizmete giren Hasanpaşa Gazhanesi, 6 Ocak 1892 tarihinde kurulan Üsküdar-Kadıköy Gaz Şirket-i Tenviriyesi adıyla faaliyetlerine devam etti. I. Dünya Savaşı’na kadar düzenli olarak çalışan, savaşın devamında ve bitiminde ise faaliyetleri kesintiye uğrayan Gazhane, 1 Ocak 1938 tarihli ve 3480 sayılı yasayla, “gaz üretimi imtiyazcı sıfatıyla” hizmet veren Fransız şirketinden devletleştirme yoluyla alınarak Bayındırlık Bakanlığı Elektrik İşleri Dairesi’ne bırakıldı.

1939 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne devredilen Gazhane, 1 Temmuz 1945 tarihinde ise İstanbul Belediyesi Elektrik Tramvay Tünel İdaresi (İETT) Genel Müdürlüğü’ne geçti. Uzunca bir süre İETT garajı olarak hizmet veren tarihi yapının üretimine, İstanbul’daki diğer tüm gazhanelerle birlikte 13 Haziran 1993 tarihinde son verildi.

Yağma ve kötü kullanımla yok olmak üzereyken Gazhane Çevre Gönüllüleri girişimleriyle başlayan kamusal bir mücadeleyle yeni bir başlangıca adım atan Hasanpaşa Gazhanesi 1994 yılında sit alanı ilan edilerek Prof. Dr. Afife Batur önderliğinde İTÜ Mimarlık Fakültesi öğretim görevlileri tarafından projelendirildi.  

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından Hasanpaşa Gazhanesi’nde 2014 yılında başlatılan restorasyon çalışmaları, 2021 yılında tamamlandı. Osmanlı endüstri mirasının en önemli örneklerinden olan Gazhane, kapsamlı restorasyon sürecinin ardından 9 Temmuz 2021 tarihinde hem kentin kültür-sanat hayatında yeni bir çekim merkezi hem de İstanbullulara nefes aldıran bir buluşma durağı olarak “Müze Gazhane” adıyla kapılarını açtı.

Gazhane İstanbul
Gazhane İstanbul